EK SAYFA – 1141-2
باب: لا
يحل لأحد أن
يرجع في هبته
وصدقته.
29. KİŞİNİN YAPTlĞI BAĞIŞTAN VE VERDİĞİ SADAKADAN DÖNMESİ HELAL
OLMAZ
حدثنا
مسلم بن
إبراهيم:
حدثنا هشام
وشعبة قالا:
حدثنا قتادة،
عن سعيد بن
المسيب، عن
ابن عباس رضي
الله عنهما
قال: قال
النبي صلى
الله عليه
وسلم: (العائد
في هبته
كالعائد في
قيئه).
[-2621-] Abdullah b. Abbas r.a.'tan rivayet edilmiştir: Nebi Sallallahu
Aleyhi ve Sellem şöyle buyurdu: "Yaptığı bağıştan dönen kişi, kustuğunu
yiyen gibidir."
حدثنا
عبد الرحمن بن
المبارك:
حدثنا عبد
الوارث: حدثنا
أيوب، عن
عكرمة، عن ابن
عباس رضي الله
عنهما قال: قال
النبي صلى
الله عليه
وسلم: (ليس لنا
مثل السوء،
الذي يعود في
هبته، كالكلب
يرجع في قيئه).
[-2622-] Abdullah b. Abbas r.a.'dan rivayet edilmiştir: Nebi Sallallahu
Aleyhi ve Sellem buyurduki: "Bizim kötü sıfatımız olmaz. Yaptığı bağıştan
dönen kişi, kustuğunu yiyen köpek gibidir."
حدثنا
يحيى بن قزعة:
حدثنا مالك،
عن زيد بن أسلم،
عن أبيه: سمعت
عمر بن الخطاب
رضي الله عنه
يقول: حملت
على فرس في
سبيل الله،
فأضاعه الذي
كان عنده،
فأردت أن
أشتريه منه،
وظننت أنه
بائعه برخص،
فسألت عن ذلك
النبي صلى
الله عليه
وسلم، فقال:
(لا تشتره وإن
أعطاكه بدرهم واحد،
فإن العائد في
صدقته كالكلب
يعود في قيئه).
[-2623-] Zeyd b. Eslem'den rivayet edilmiştir: Babası,
Ömer İbnü'l-Hattab'ı şöyle derken işittiğini nakletmiştir: Birine, Allah
yolunda cihad etmesi için bir at vermiştim. Ama o, verdiğim ata yazık etti. Ben
de bana ucuz fiyata satar diye düşünerek onu tekrar satın almak istedim. Gidip
Nebi (Sallallahu aleyhi ve Sellem)'e danıştım. Nebi Sallallahu Aleyhi ve Sellem
buyurduki: "Bir dirheme de satacak olsa onu satın alma. Çünkü sadakasından
dönen kişi, kustuğunu yiyen köpek gibidir."
AÇIKLAMA: Buhari, bu konuda delilleri güçlü bulduğu için
"kişinin yaptığı bağıştan dönmesi helalolmaz" diye kesin ifade
kullanmıştır.
"Yaptığı bağıştan dönen kişi, kustuğunu yiyen köpek
gibidir": Katade, "Kusmuk yemeyi ancak haram olarak biliyorum"
demiştir.
"Bizim kötü sıfatımız olmaz": Yani "Ey inananlar!
Bizim, hayvanların en düşüğünün en kötü haline benzeyen kötü bir nitelik
taşımamız yakışmaz." Allah Teala, "Kötü sıfat, ahirete inanmayanlar
içindir. En yüce sıfatlar ise Allah'a aittir" buyurmuştur. Hz. Nebi'in bu
ifadesi, caydırıcılık ve haramlığa delil almada, "Yaptığınız bağıştan
dönmeyin" gibi bir söz söylemesinden çok daha etkilidir.
Alimlerin geneli, babanın oğluna yaptığı bağış hariç, bağışlanan
kişi tarafından teslim alındıktan sonra bağıştan dönmenin haram olduğu
görüşündedir. Bu hadis ile daha önce geçen Numan hadisini uzlaştırmak için
babanın oğluna yaptığı bağışı genel hükümden istisna etmişlerdir.
Görünen o ki, Hz. Ömer at’ı o kişinin mülkiyetine vermiştir.
Çünkü yalnızca cihadda kullanması için vermiş (yani vakfetmiş) olsaydı atın
satılması caiz olmazdı.
Hadisteki "ata yazık etti" ifadesi, bakımını gerektiği
gibi yapmadı, anlamındadır.
Bu hadiste "satın almak", sadakadan dönmek olarak
nitelenmiştir. Çünkü bu gibi durumlarda satıcılar genellikle müsamahalı
davranırlar (yani değerinden daha aşağı bir bedelle satarlar). Bundan dolayı
müsamahalı davranılan miktar için "sadakadan dönme" ifadesi
kullanılmıştır.
Bağışlanan malın satın alınması durumunda alimlerin geneli
hadisteki bu yasağı, tenzihen mekruh olarak anlamışlardır. Bazı alimler ise
bunun haram olduğu görüşündedir. Kurtubı ve diğer bazı alimler "Zahir
olan, bunun haram olduğudur" demişlerdir.